Türk genetikçinin geliştirdiği proje hem sivrisinek salgınlarını hem de obeziteyi önleyebilir
Seher Alp
4 min read
Doktora sonrası çalışmalarını yürütmek üzere Amerika’ya giden, Cornell Üniversitesi Nörobiyoloji ve Davranış Bilimleri Kısmı’nda kendi ismiyle laboratuvar kuran Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Doç. Dr. Nilay Yapan, beyinde beslenme davranışına yönelten hudut ağlarını keşfetmeye yönelik çalışmalar yürütüyor. Yapan, meyve sinekleri ve fareler üzerinde yürüttüğü araştırmasıyla gelecekte obezite, metabolizma hastalıkları ve sivrisineklerin insanları sokmasıyla yayılan salgın hastalıkların önüne geçilmesini de amaçlıyor. Doç. Dr. Yapıcı’nın yürüttüğü ve büyük kısmını Amerikan Sıhhat Enstitüsü’nün (NIH) finanse ettiği 5 milyon dolarlık çalışma, yeme dürtüsünün moleküler seviyede engellenmesini hedefliyor. Üzerinde çalıştıkları meyve sineklerinin olağan sivri sineklerle çok emsal nörolojik yapıya sahip olduğunu da kaydeden Doç. Dr. Yapan, araştırma sonuçlandığında sivrisineklerin açlık güdüsüyle insanları ısırmasının da engellenebileceğini söyledi.
ARAŞTIRMASIYLA ÖDÜL DE ALDI
Sabri Ülker Vakfı’nın 8 yıldır gerçekleştirdiği Bilim Ödülü’nün bu yılki kazananı Doç. Dr. Nilay Yapan oldu. İstanbul’da düzenlenen merasime, Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Doç. Dr. Çetin Ali Dönmez, Yıldız Holding İdare Konseyi Lideri Ali Ülker, Sabri Ülker Vakfı Lideri Dr. Talat Üçöz, Harvard Üniversitesi Sabri Ülker Metabolik Araştırmalar Merkezi’nden Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil’in yanı sıra çeşitli üniversitelerden bilim insanları ve akademisyenler katıldı. Yapan, mükafatını Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Doç. Dr. Dönmez’in elinden aldı.
BEYİNLE YEME İSTEĞİ YARATAN HUDUT AĞININ BAĞLANTISI KESİLECEK
Çalışması hakkında bilgi veren Doç. Dr. Yapan, şunları söyledi: “Hormonlar ve sindirim sisteminden yayılan farklı sinyallerin sonuçtaki amaç yeri beyin. Beynin, yeme davranışını denetim ettiği yolları, hudut ağlarını bulmaya çalışıyoruz. Böylelikle bu hudut ağlarını denetim eden molekülleri hedefleyecek tedavi usullerinin geliştirilmesi mümkün olabilir. Bu bir ilaç olabilir, ya da deep brain stimulation (derin beyin uyarımı) dediğimiz manyetik formüller uygulanabilir. Beyinde vagus dediğimiz bir hudut var. Sindirim sistemi ile beynin bağlantısını denetim ediyor. Bunu tetikleyecek yahut bir formda uyaracak elektromanyetik yollar geliştirilebilir.”
“AYNI DÜZENEK SİVRİSİNEKLERDE DE TESİRLİ OLABİLİR”
Araştırmalarının daha çok hayvan modelleri üzerine olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Yapan, bu evrede şimdi beşerlerle yapılacak klinik çalışmalara geçilmediğini belirterek çalışmanın sivrisineklerle ilgili amacına de değindi . Yapan, “Biz, meyve sinekleri ve farelerle çalışıyoruz. Bu açıdan da aslında araştırmamızın iki tarafı var. Bir istikameti obezite ve metabolik hastalıkların, beyin tarafından nasıl denetim edildiğini bulmak ve bunlara karşı moleküler tedaviler geliştirilmesine öncü olmak. Öteki tarafı de sineklerle ilgili. Zira çalıştığımız meyve sinekleriyle, sivrisineklerin beyinleri çok benzeri biçimde işliyor. Sivrisineklerin de salgın hastalıklar taşıdığını biliyoruz. Şayet meyve sineklerinin yeme hislerini bir formda anlayıp beyinlerindeki yeme dürtüsünün hangi genler tarafından denetim edildiğini netleştirirsek, bu sistemin sivrisineklerde de tıpkı halde olabileceğini düşünüyoruz. Böylelikle sivrisineklerin de yeme düzeneklerini denetim ederek, insanları ısırmasının önüne geçebiliriz.” halinde konuştu.
“SİVRİSİNEKLERİN İNSANLARI ISIRMASININ ÖNÜNE GEÇİLEBİLİR”
Sineklerin insanları “kan” için ısırdığını kaydeden Doç. Dr. Yapan, “Çünkü insan kanı, onların yumurtaları için gerekli besinleri içeriyor. Sineklerde de insanlarda olduğu üzere vagus gibisi bir hudut yolu var. Bizim çalışmamız meyve sineklerinde bu vagus hududunun yemek yeme isteğini denetim ettiğini bulduk. Şayet biz bu hudutla beynin bağlantısını kesersek, genetik metotlarla susturursak örneğin, yemek yiyemiyorlar. Şayet sivrisineklerde de bu düzenek varsa, direkt olarak bu sonları hedefleyen moleküller bulabiliriz. Böylece sivrisineklerin yeme hissini köreltebilir ve insanları ısırmasının önüne geçebiliriz. Bu çalışma için NIH’in finansal katkısı çok büyük. Ayrıyeten özel fonlardan da takviye alıyoruz. Pew Fondation, Sloan Fondation, Cornell Üniversitesi’nin fonu üzere. Toplam bütçesi yaklaşık 5 milyon dolar olan, 5 yıllık bir proje şu anda.” diye konuştu.
